Ben jij (te) streng voor jezelf? Spreekt jouw innerlijke stem je altijd streng toe? Heb je het idee dat je de mooie dingen in het leven niet verdiend? Ontbreekt het je aan zelfvertrouwen of heb je een laag zelfbeeld? We diepen in het onderwerp aan de hand van vijf vragen en antwoorden.
Vraag 1. Waar komt een laag zelfbeeld of een gebrek aan eigenwaarde vandaan? Wat zijn de mogelijke oorzaken?
Antwoord: Volgens de experts is een gebrek aan eigenwaarde of een laag zelfbeeld vaak terug te voeren op belangrijke relaties uit het verleden: een ouder, een zeer kritische onderwijzer. Om de vinger op de zere plek te leggen, geven sommige therapeuten het volgende advies: als je vindt dat je weinig zelfvertrouwen of eigenwaarde hebt, of als je heel kritisch en streng voor jezelf bent, of je de neiging hebt jezelf naar beneden te halen, ga dan maar eens bij jezelf na of er in je verleden een belangrijke figuur is geweest die op dezelfde (kritische) manier over je dacht of misschien zelfs wel met dezelfde (kritische) woorden tegen je sprak als jij dat nu op volwassen leeftijd doet.
Belangrijke maar kritische figuren in onze kindertijd kunnen doorslaggevend zijn voor ons zelfbeeld. Het gaat hier veelal om rigide personen die heel spaarzaam met complimenten omgaan en die niet in staat zijn om ongeconditioneerd van iemand te houden. Het is niet een ‘Ik houd van je omdat je bent wie je bent’ , maar eerder een ‘Ik houd van je om wat je doet’. Altijd komen bij dit soort personen prestaties en successen op de eerste plaats.
Uitspraken als ‘Je zult nooit iets in je leven bereiken’, ‘Je kunt ook niets’ of ‘Waarom doe je ook altijd alles fout?’ worden tijdens de kindertijd gemakkelijk geïnternaliseerd; het worden waarheden, profetieën bijna die zichzelf verwezenlijken. Deze zinnen verworden tot negatieve overtuigingen over jezelf die wortel schieten en die je in je volwassen leven blijven achtervolgen. Vaak tegen beter weten in, lukt het je niet om dat kritisch, interne stemmetje (‘Je bent niet goed genoeg’, ‘Je verdient het niet’) dat blijft zeuren het zwijgen op te leggen. En dus gaan we op zoek naar waardering van buitenaf die onze waarde moet bevestigen en die onze overtuiging dat we niet goed genoeg moet weerleggen.
Ook een sterk competitiegevoel tussen broers en zusjes, wellicht aangewakkerd door de ouders, zou volgens therapeuten, in geval van een gebrek aan eigenwaarde een doorslaggevende rol spelen. Soms ook komt het voor dat we onbewust menen een leven vol met successen te moeten leiden zodat we, eindelijk, ook al zijn we al volwassen, de liefde van die ouder die niet in staat was om ongeconditioneerd lief te hebben, mogen ontvangen.
Vraag 2. Een gebrek aan eigenwaarde kan de manier waarop we omgaan met de wereld om ons heen in verschillende mate beïnvloeden. Wanneer begint een gebrek aan zelfrespect of eigenwaarde speciale aandacht te vereisen en is het beter om hulp te zoeken?
Antwoord: Een gebrek aan eigenwaarde wordt een probleem als het in je dagelijks leven beperkend werkt en het de kwaliteit van je leven en de voldoening die je daaruit haalt in gevaar brengt, vooral op het vlak van relaties en professionele carrières.
Op emotioneel vlak is het mogelijk dat je relaties – liefdesrelaties of vriendschappen – aanknoopt waarin je niet tot je recht komt of dat je genoegen neemt met onbevredigende relaties omdat je denkt dat je niet beter verdient. Misschien accepteer je zelfs wel ongepast of intimiderend gedrag omdat je denkt dat je dat verdient.
Op de werkvloer kun je, als je een laag zelfbeeld hebt, last hebben van het ‘bedriegersyndroom’, zoals een therapeut het eens zo mooi noemde: personen met een laag zelfbeeld kunnen, ook als ze een belangrijke positie hebben, lijden aan angsten en twijfels over het eigen kunnen, ze vinden dat ze de positie die ze hebben niet verdienen, hebben het idee ze er het niveau niet voor hebben, en voelen zich als ‘valsspelers’ die op elk moment kunnen worden ontmaskerd als ontdekt wordt dat ze inadequaat voor hun job zijn.
Het gaat hier om capabele en intelligente mensen die zichzelf echter niet naar de juiste waarde weten te schatten, ondanks alle waardering, complimenten en promoties die ze ten deel vallen. In deze gevallen kan een laag zelfbeeld echt lelijk in de weg staan de genoegdoeningen die iedereen, zowel professioneel als privé, uit het leven zou moeten halen.
Vraag 3. Bestaat er een verband tussen overbezorgde moeders, control freak-moeders, aan de ene kant en gebrek aan zelfrespect in het volwassen leven aan de andere kant?
Antwoord: Je ouders zijn de eerste personen in je leven waarmee je een relatie opbouwt. Je zou kunnen zeggen dat die relatie de blauwdruk voor alle daaropvolgende relaties in je leven is. De relatie met je moeder is dan ook zeker belangrijk, bepalend zelfs, voor het zelfbeeld dat je hebt. In geval een moeder overbezorgd is, kan een dochter (of zoon) daar gemakkelijk uit opmaken dat zij niet voldoende vertrouwen in haar (of hem) heeft. Deze overtuiging wortelt zich, zoals gezegd, in je kindertijd en kan je tot in je volwassen leven blijven achtervolgen en je zelfvertrouwen ondermijnen.
In dit geval is het belangrijk om voor ogen te houden dat, als je moeder overbezorgd en control freak is of was, dit waarschijnlijk een karaktereigenschap van haar is (ze is bijvoorbeeld een angstig type, ziet altijd beren op de weg), en dat haar gedrag verder niets met jou en jouw capaciteiten te maken heeft. Als kind heb je verondersteld dat het met jou te maken had, wat kinderen automatisch doen, maar het kan heel goed zijn dat je, als je eenmaal volwassen bent, tot een ander inzicht komt.
Vraag 4. Vrouwen en gebrek aan zelfrespect. Is het een overwegend ‘vrouwelijk’ probleem of gaat het om mannen en vrouwen in gelijke mate?
Antwoord: Volgens de experts zouden vrouwen en mannen in gelijke mate last hebben van een laag zelfbeeld. We leven in een narcistische en zeer competitieve maatschappij. Dit geldt zowel voor vrouwen als mannen. We moeten allemaal goed presteren, in vorm zijn, jong en mooi zijn, en goed verdienen. Zowel vrouwen als mannen voelen de druk om als winnaars uit de bus te komen.
Vrouwen staan vaak nog eens extra onder druk omdat ook vandaag de dag nog vaak de verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen van het huishouden hebben (zo zou uit statistieken blijken), ook al zijn er steeds meer mannen die zich (ook) over het huishouden ontfermen. Het kan voor vrouwen daarom soms moeilijk zijn om op alle punten aan de verwachtingen te voldoen: die van partner, dochter, professional, vriendin, uiterlijk.
Volgens experts kan de oorzaak van een laag zelfbeeld, behalve in de jeugd, ook gevonden worden in een persoon in je nabije omgeving (je partner, je moeder). Dit kan gemakkelijk worden verklaard: er zijn mensen die het nodig hebben om anderen naar beneden te halen om zichzelf beter en waardevoller te voelen. Het gaat hier om schadelijke relaties waartegen je je moet beschermen.
Vraag 5. Wat te doen als een gebrek aan eigenwaarde een probleem wordt?
Als eerste is het heel belangrijk om voor ogen te houden dat niemand goed is in alles (‘Niemand is perfect!’) en dat we allemaal onze sterke en zwakke punten hebben. Vaak zien we van anderen alleen de goede kant (misschien ook via de social media), en dan is het gemakkelijk om zelf de moed te laten zakken en jezelf minder te voelen. Niet doen!
Het is ook goed om voor ogen te houden dat je niet kunt leven om te presteren. Het is daarom goed om prioriteiten te stellen en ruimte in je leven te maken voor dingen waardoor je je goed voelt, om met mensen om te gaan die je waarderen en je aanmoedigen. Ook doe je er goed aan om op te letten hoe je tegen jezelf praat, om goed te letten op de woorden die je kiest als je jezelf aanspreekt. Jij als eerste zou een beetje liever voor jezelf moeten zijn, bijvoorbeeld door niet te zeggen ‘Je bent fout’ maar ‘Je hebt een fout gemaakt’.
Als de kloof tussen je zelfbeeld en het ideaal en ambities die je voor ogen hebt, echter zo groot is dat het beperkend gaat werken, en zo onverdraagbaar wordt dat je er angstig, verdrietig, ontmoedigd en gefrustreerd van wordt, dan is het aan te raden om hulp te zoeken zodat je je zelfbeeld kunt bijstellen en kunt leren om jezelf te accepteren. Het is namelijk heel goed mogelijk om – samen met een therapeut – een solide geïnternaliseerd zelfbeeld op te bouwen dat bestand is tegen zowel externe als interne ‘aanvallen’ zodat je niet meer uitsluitend afhankelijk bent van waardering van buitenaf.
ADVERSUS
